Η Σκιά του Άκαρδου Πατέρα: Οι Συναισθηματικές Επιπτώσεις στο Αγόρι
Κυριακή Μερτζάνη Σύμβουλος Ανθρωπίνων Σχέσεων
Σαν Οδυσσέας, ο άντρας παλεύει με τα κύματα της ζωής του, προσπαθώντας να βρει τη δική του Ιθάκη, μια αίσθηση πληρότητας και αποδοχής. Ωστόσο, η πληγή από την απουσία του πατέρα παραμένει ανοιχτή.
Αναζητά την αποδοχή σε κάθε σχέση, σε κάθε φιλία, σε κάθε επιτυχία. Κάθε έπαινος που λαμβάνει έχει την αμυδρή ελπίδα ότι, ίσως κάπου βαθιά, ο πατέρας του θα νιώσει περηφάνια. Αλλά αυτός ο έπαινος ποτέ δεν έρχεται, και η αναζήτηση συνεχίζεται. Οι εσωτερικές θύελλες δυναμώνουν, και το σκοτάδι που κρύβεται πίσω από το χαμόγελο γίνεται βαρύτερο.
Η εσωτερική μάχη γίνεται η καθημερινότητά του. Παλεύει να αποδείξει την αξία του, όχι μόνο στους άλλους αλλά και στον ίδιο του τον εαυτό, σαν να προσπαθεί να εξαγοράσει τη σιωπή του πατέρα του με επιτεύγματα και θυσίες.
Η Σκιά του Άκαρδου Πατέρα
Ο Bruno Bettelheim, ψυχαναλυτής και μελετητής των παραμυθιών, έχει υποστηρίξει ότι τα παραμύθια προσφέρουν στους ενήλικες την ευκαιρία να επανεξετάσουν την παιδική τους ηλικία και να επεξεργαστούν τα συναισθήματα που παραμένουν ακατέργαστα. Είναι και ένας τρόπος να ειπωθούν οι ανομολόγητες αλήθειες, να ακουστεί η σιωπή της ψυχής. Μέσα από τη δύναμη της ιστορίας, το τραύμα μπορεί να πάρει μορφή, να γίνει κατανοητό και τελικά να θεραπευτεί.
Λίγα λόγια για την αφορμή αυτής της ιστορίας: Το ζήτημα της σχέσης πατέρας γιος με απασχολεί πολλά χρόνια, ίσως γιατί αυτό που συνηθίζεται να φωτίζεται είναι η σημαντικότητα της σχέσης μητέρας- παιδιού, ίσως όμως είναι και μέσα από την παρατήρηση μου για το πόσο τραυματισμένοι είναι κάποιοι άντρες που προέρχονται από μια σχέση με έναν πατέρα που δεν έχει συμπόνια. Μια αλήθεια είναι ότι διανύουμε μια μεγάλη περίοδο που η μη πατρική συμπόνια έχει ναρκισσιστικά τραύματα και βαρύ αντίκτυπο στην κοινωνία του σήμερα.
——— ——
Ήταν ένα ήσυχο απόγευμα φθινοπώρου. Τα φύλλα πέφτουν απαλά στο έδαφος, όπως πέφτουν οι σιωπηλές πληγές στην ψυχή ενός παιδιού. Ένα μικρό αγόρι καθόταν μόνο του στην άκρη του κήπου, κοιτώντας τον ουρανό με μια παράξενη μελαγχολία στα μάτια του. Ήταν η μελαγχολία εκείνη που δεν γεννιέται από τις στιγμιαίες απογοητεύσεις της παιδικής ηλικίας, αλλά από κάτι βαθύτερο: την απουσία της στοργής, την αίσθηση της απόρριψης από τον ίδιο τον πατέρα του.
Η Αγάπη που Δεν Ήρθε Ποτέ
Ο πατέρας του αγοριού ήταν ένας άνθρωπος σκληρός και αδιάφορος. Η καρδιά του, κλειδωμένη πίσω από τείχη οργής και ανεκπλήρωτων φιλοδοξιών, δεν κατάφερε ποτέ να ξεδιπλώσει την τρυφερότητα που διψούσε το μικρό παιδί. Κάθε φορά που ο μικρός πλησίαζε τον πατέρα του με λαχτάρα για μια αγκαλιά ή ένα χαμόγελο, έβρισκε μπροστά του έναν παγωμένο τοίχο. Ένα βλέμμα άκαμπτο, που αντί για αγάπη έδινε ψυχρότητα.
Το αγόρι μεγάλωνε με την αίσθηση ότι κάτι μέσα του έλειπε, κάτι σημαντικό. Δεν ήξερε να το ονομάσει, αλλά το ένιωθε βαθιά στο στήθος του, σαν έναν κενό χώρο που δεν γέμιζε με τίποτα. Ήταν η αγάπη που ποτέ δεν του δόθηκε, η επιβεβαίωση που πάντα του αρνήθηκαν. Ακόμα και αν κάποτε συναντήσει την αγάπη είναι δύσκολο να την αναγνωρίσει, αντ’ αυτού μπορεί και να την πολεμήσει εως και να την σκοτώσει.
Η Σιωπηλή Θλίψη και η Αυτοαμφισβήτηση
Στην ψυχή του αγοριού, η σιωπή του πατέρα είχε τον ήχο της καταιγίδας. Κάθε απόρριψη, κάθε ψυχρό βλέμμα, ήταν σαν αστραπή που φώτιζε για λίγο τον εσωτερικό του κόσμο και τον γέμιζε με θλίψη. Δεν καταλάβαινε γιατί ο πατέρας του ήταν τόσο σκληρός μαζί του. Πίστευε ότι ίσως έφταιγε ο ίδιος, ότι κάτι έκανε λάθος. Έτσι, γεννήθηκε μέσα του η Αυτοαμφισβήτηση, η αίσθηση ότι δεν είναι αρκετά καλός, ότι δεν αξίζει την αγάπη, δεν αναγνώριζε ότι κτιζόταν κρυφά η αυτιστική αντίληψη του πατέρα του ως σαν να ήταν δική του.
Οι νύχτες ήταν οι πιο δύσκολες. Το σκοτάδι έφερνε μαζί του τις σκέψεις που έσβηναν το φως της ημέρας. Το αγόρι σκεφτόταν: «Ίσως αν ήμουν πιο καλός, αν ήμουν πιο δυνατός, ο πατέρας θα με αγαπούσε». Η σκέψη αυτή ρίζωνε βαθιά μέσα του, σαν δηλητηριασμένο σπόρο, μεγαλώνοντας μαζί του και δηλητηριάζοντας την εικόνα που είχε για τον εαυτό του.
Η Σκιά που Παραμένει
Καθώς το αγόρι μεγάλωνε και έγινε νέος άνδρας, ο άκαρδος πατέρας είχε πια γεράσει. Το κενό όμως παρέμενε ίδιο, ανεξάρτητα από τα χρόνια που περνούσαν. Στα μάτια του άνδρα, η σκιά του πατέρα ήταν ακόμα εκεί, παρούσα σε κάθε του βήμα, σε κάθε του σκέψη. Η απόρριψη που είχε βιώσει είχε γίνει κομμάτι του, σαν ένα αόρατο φορτίο που κουβαλούσε μαζί του.
Οι σχέσεις του νέου άνδρα ήταν συχνά δύσκολες και ασταθείς. Αναζητούσε την επιβεβαίωση που δεν πήρε ποτέ από τον πατέρα του σε κάθε γυναίκα που συναντούσε, σε κάθε φίλο που έκανε. Η ανάγκη του να είναι αποδεκτός, να αγαπηθεί χωρίς όρους, ήταν απεγνωσμένη, σαν το αγόρι που έτρεχε να βρει το χαμένο χαμόγελο του πατέρα του.
Η Απελευθέρωση Μέσα από την Αυτογνωσία
Όμως, μια μέρα, καθώς στεκόταν μπροστά σε έναν καθρέφτη, παρατηρώντας το είδωλό του, κατάλαβε κάτι βαθύ. Συνειδητοποίησε ότι η αναζήτηση για την αποδοχή δεν ήταν τίποτε άλλο παρά ο πόθος του παιδιού που ζούσε ακόμα μέσα του, εκείνου του μικρού αγοριού που κάποτε κοιτούσε τον ουρανό με μελαγχολία. Τότε, κατάλαβε ότι η αγάπη που έψαχνε δεν μπορούσε ποτέ να έρθει από τον πατέρα του. Έπρεπε να τη βρει μόνος του, μέσα στον ίδιο του τον εαυτό.
Έκλαψε. Για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια, έκλαψε χωρίς ντροπή, τα δάκρυα που έτρεχαν ήταν σαν ποτάμι που καθάριζε την ψυχή του από την πίκρα και τον πόνο. Ένιωσε ελαφρύτερος, σαν να είχε αφήσει πίσω του το βάρος που κουβαλούσε τόσα χρόνια.
Η Συγχώρεση και η Συμφιλίωση
Η στιγμή αυτή ήταν η αρχή της συγχώρεσης. Δεν συγχώρησε μόνο τον πατέρα του, αλλά και τον εαυτό του, για όλη την Αυτοαμφισβήτηση και τη θλίψη που είχε αφήσει να κυριαρχήσει στη ζωή του. Κατάλαβε ότι ο άκαρδος πατέρας ήταν κι εκείνος ένα θύμα, παγιδευμένος στις δικές του ανασφάλειες και τραύματα.
Συμφιλιώθηκε με το παρελθόν του, όχι με την έννοια της αποδοχής της σκληρότητας, αλλά με την κατανόηση της ανθρώπινης αδυναμίας. Το αγόρι που είχε μεγαλώσει πλέον δεν έψαχνε πια την αποδοχή του πατέρα του. Είχε βρει την αποδοχή μέσα στον ίδιο του τον εαυτό.
Αυτή η ιστορία τελειώνει όπως τα παραμυθία «και έζησαν αυτοί καλά και εμείς καλύτερα» φυσικά στην πραγματικότητα αυτό δεν συμβαίνει, οι συναισθηματικές επιπτώσεις είναι τεράστιες τρύπες όταν το αγόρι μεγαλώνει με έναν συναισθηματικά αυτιστικό άκαρδο πατέρα.
Είναι εμφανές ότι χαρισματικοί άντρες παλεύουν με τα πατρικά σκοτάδια κουβαλώντας μαζί τους το βάρος της απόρριψης, της έλλειψης αγάπης και της ντροπής. Το κενό που δημιουργεί ένας άκαρδος πατέρας είναι το αυτοσαμποτάρισμα που λειτουργεί στο ενήλικο αγόρι μοιάζει ως σαν να γυρίζει γύρω από τον εαυτό του, ψάχνοντας εκείνο που του λείπει. Μόνο όταν αποκτήσει την δύναμη της πίστης θα μπορεί να βγει από αυτόν τον σισύφειο κύκλο και μέσα από αυτή τη δύναμη, μπορεί να λάμψει το φως της αληθινής αγάπης για τον εαυτό του που αναζητούσε πάντα.
Αν προσπαθήσουμε να χαρτογραφήσουμε τον τύπο του αυτιστικού άκαρδου πατέρα θα παρατηρήσουμε ότι είναι ένας συναισθηματικά απόμακρος πατέρας χωρίς ενσυναίσθηση και συμπόνια. Η συναισθηματική αυτιστική κατάσταση του δεν του επιτρέπει να έχει ασφαλή σύνδεση με τα παιδιά του (καθώς η πατρότητα είναι άγνωστος ρόλος για εκείνον ) και τους ανθρώπους γύρω του. Η έλλειψη συμπόνιας του δημιουργεί ένα είδος αναπηρίας ώστε να μη μπορεί να μπει στη θέση του άλλου (του γιου). Είναι αντιληπτό ότι αυτος ο τύπος πατέρα δεν αναλαμβάνει τον ρόλο του πατέρα γιατί ΔΕΝ θέλει και αφήνει το βάρος της ανατροφής των παιδιών στη μητέρα που συχνά την επικρίνει.
Τόσο η Miller όσο και ο Bowlby εστιάζουν στην σημαντικότητα του δεσμού προσκόλλησης, συγκεκριμένα, ο Bowlby αναφέρετε για τις επιπτώσεις στην ενήλικη ζωή και πώς οι πρώιμες σχέσεις προσκόλλησης επηρεάζουν την ψυχολογική συναισθηματική υγεία του ατόμου στην ενήλικη ζωή. Η έλλειψη ασφαλούς προσκόλλησης μπορεί να οδηγήσει σε συναισθηματικές δυσκολίες, διαταραχές στις διαπροσωπικές σχέσεις και αυξημένο άγχος. Η Miller φωτίζει τα σκοτάδια της παιδικής τραυματικής ηλικίας μέσα από το βιβλίο της: Οι φυλακές της παιδικής ηλικίας.
Η Σημασία της Συναισθηματικής Αφύπνισης:
Ένα από τα βασικά μηνύματα της Miller είναι η ανάγκη για συναισθηματική αφύπνιση και συνειδητοποίηση του τραύματος που βίωσαν αυτά τα παιδιά. Η αναγνώριση αυτών των τραυμάτων είναι το πρώτο βήμα προς την αυτοθεραπεία και την αποκατάσταση της ψυχολογικής ισορροπίας.
Η Συναισθηματική Πίεση του Χαρισματικού Παιδιού:
Η Miller εξετάζει το πώς τα “χαρισματικά” παιδιά, που δείχνουν ιδιαίτερη ευαισθησία και ενσυναίσθηση, συχνά αναγκάζονται να ανταποκρίνονται στις συναισθηματικές ανάγκες των γονέων τους, εις βάρος της δικής τους αυτοέκφρασης. Ως αποτέλεσμα, τα παιδιά αυτά συχνά καταπιέζουν τις δικές τους επιθυμίες και συναισθήματα για να λάβουν την αποδοχή και την αγάπη των γονέων τους.
Αντίκτυπος στην Ενήλικη Ζωή:
Η καταπιεσμένη παιδική συναισθηματική εμπειρία μπορεί να οδηγήσει σε ψυχολογικά τραύματα και να επηρεάσει την ενήλικη ζωή του ατόμου. Οι ενήλικες που ήταν “χαρισματικά” παιδιά συχνά παλεύουν με θέματα αυτοεκτίμησης, αισθήματα κενού και δυσκολία να αναγνωρίσουν τις δικές τους ανάγκες.
Η Δυναμική της Γονεϊκής Προβολής:
Η Miller αναλύει τη διαδικασία μέσω της οποίας οι γονείς προβάλλουν τις δικές τους ανεκπλήρωτες επιθυμίες και ανάγκες στα παιδιά τους. Το παιδί γίνεται το “καθρέφτισμα” των συναισθημάτων των γονέων, κάτι που μπορεί να καταλήξει σε συναισθηματική κακοποίηση.
Βιβλιογραφία
Bettelheim, B. (1976). The Uses of Enchantment: The Meaning and Importance of Fairy Tales. Knopf.
Miller, A. (1981). The Drama of the Gifted Child. Basic Books.
Bowlby, J. (1988). A Secure Base: Parent-Child Attachment and Healthy Human Development. Basic Books.