Η φιλία, από ψυχολογική και κοινωνική σκοπιά, αποτελεί έναν από τους πιο θεμελιώδεις δεσμούς που συνδέει τους ανθρώπους.
Είναι η σχέση που μας παρέχει την ασφάλεια και την αίσθηση του ανήκειν, ενώ ταυτόχρονα μας επιτρέπει να εξελιχθούμε ως άτομα μέσω της αλληλεπίδρασης με τους άλλους. Στην σύγχρονη εποχή, όμως, οι φιλίες αντιμετωπίζουν αρκετές προκλήσεις, οι οποίες σχετίζονται με τις τεχνολογικές εξελίξεις, τις κοινωνικές πιέσεις και τις νέες μορφές απομόνωσης. Με έναν ψυχαναλυτικό φακό, μπορούμε να κατανοήσουμε πώς η φιλία διαμορφώνεται και επηρεάζεται από τη σύγχρονη κοινωνία, καθώς και πώς μπορούμε να ενδυναμώσουμε αυτές τις σχέσεις, παρά τις δύσκολες συνθήκες.
Η Φιλία ως Ψυχική Διαδικασία
Η φιλία είναι μια ψυχική διαδικασία που αναπτύσσεται μέσω της αλληλεπίδρασης με το άλλο άτομο. οι φιλίες συχνά αντικατοπτρίζουν την ανάγκη μας για συναισθηματική ασφάλεια και ολοκλήρωση. Σύμφωνα με τη θεωρία του Winnicott, το “true self” (αληθινό εγώ) αναδύεται μέσω αυθεντικών σχέσεων που μας επιτρέπουν να εκφραστούμε χωρίς φόβο απόρριψης. Σε αυτή τη διαδικασία, η φιλία επιτρέπει την αυτοεκτίμηση και την ανάπτυξη της ταυτότητας του ατόμου. Η γνησιότητα και η αποδοχή στην φιλία είναι θεμελιώδη, καθώς το άτομο βιώνει την αποδοχή και την αναγνώριση του εαυτού του μέσω του άλλου.
Αυτή η ψυχική διεργασία είναι επίσης συνδεδεμένη με την έννοια της “αντικειμενικής σχέσης” (object relations). Η φιλία δημιουργεί μια εσωτερική εικόνα του άλλου, η οποία επηρεάζει τη συναισθηματική ασφάλεια του ατόμου και τη σχέση του με τον κόσμο. Η ανάπτυξη υγιών και αυθεντικών σχέσεων αποτελεί τη βάση για την ψυχική ωρίμανση.
Οι Προκλήσεις στη Σύγχρονη Φιλία
Η σύγχρονη κοινωνία, με τις συνεχώς αυξανόμενες απαιτήσεις και την τεχνολογική επανάσταση, έχει δημιουργήσει νέες προκλήσεις για τις φιλίες:
-
Η επιφανειακότητα των κοινωνικών δικτύων: Τα κοινωνικά δίκτυα προσφέρουν έναν ευχάριστο τρόπο για σύνδεση, αλλά συχνά προσφέρουν επιφανειακές σχέσεις που δεν πληρούν τις ψυχικές ανάγκες για βαθιά επικοινωνία και υποστήριξη. Οι σχέσεις μέσω διαδικτύου συχνά χαρακτηρίζονται από μια αναγκαστική κοινωνικότητα, η οποία δεν επιτρέπει την αυθεντική έκφραση του εαυτού μας.
-
Η κοινωνική πίεση και η ανάγκη αποδοχής: Σήμερα, οι νέοι, και όχι μόνο, νιώθουν την πίεση να συμμορφώνονται με κοινωνικές προσδοκίες, είτε μέσω της εμφάνισης είτε μέσω των προτύπων επιτυχίας που προβάλλονται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αυτή η πίεση οδηγεί σε φιλίες που δεν είναι γνήσιες, αλλά βασίζονται σε κοινωνικές ανάγκες και προσδοκίες, μειώνοντας την αυθεντικότητα των σχέσεων.
-
Η συναισθηματική απομόνωση: Παρά την εύκολη πρόσβαση στις επικοινωνιακές τεχνολογίες, πολλοί νέοι αισθάνονται συναισθηματικά απομονωμένοι. Η έλλειψη προσωπικών αλληλεπιδράσεων και η αδυναμία να εκφράσουν τις πραγματικές τους ανησυχίες, οδηγούν σε ψυχικές καταστάσεις αποξένωσης και κατάθλιψης.
Σπειροειδής Ερμηνεία της Φιλίας και Σχεσιακή Οπτική
Η σπειροειδής κατανόηση της φιλίας περιλαμβάνει την έννοια της αντικειμενικής σχέσης (object relations), η οποία εισήχθη από ψυχαναλυτές όπως η Melanie Klein και εξελίχθηκε με τη συμβολή της σύγχρονης σχεσιακής οπτικής. Από αυτή την οπτική, οι φιλίες δεν είναι απλώς εξωτερικές σχέσεις, αλλά συνιστούν σημαντικά ψυχικά αντικείμενα, τα οποία επηρεάζουν τη συναισθηματική μας ισορροπία και αναδεικνύουν τις βασικές ψυχικές διαδικασίες μας.
Πώς να Δημιουργήσουμε Αυθεντικές Φιλίες?
Η δημιουργία και διατήρηση αυθεντικών φιλιών απαιτεί συνειδητή ψυχική επένδυση και υποστήριξη της συναισθηματικής ασφάλειας. Μπορούμε να κατανοήσουμε πώς να ενισχύσουμε τις φιλίες μας, αντιμετωπίζοντας τις προκλήσεις της σύγχρονης εποχής και αναπτύσσοντας τις σχέσεις μας με τρόπο που να βασίζεται στην αυθεντικότητα, την αμοιβαιότητα και την ψυχική ωριμότητα.
Επένδυση στη Ποιότητα της Σχέσης πάνω από την Ποσότητα:
Στη σύγχρονη κοινωνία, η ανάγκη για συνεχή κοινωνική δικτύωση μπορεί να μας οδηγήσει σε επιφανειακές σχέσεις, οι οποίες συχνά παραμερίζουν την ποιότητα της σύνδεσης. Η αξία των φιλιών δεν μετράται από τον αριθμό των επαφών ή της κοινωνικής αποδοχής, αλλά από το βάθος της συναισθηματικής επικοινωνίας και της αμοιβαίας υποστήριξης.
-
-
Αναγνωρίζοντας τις ψυχικές ανάγκες του άλλου: Η πραγματική σύνδεση απαιτεί μια διαπροσωπική διαδικασία αναγνώρισης και αποδοχής των συναισθηματικών αναγκών του άλλου. Αυτό δεν συμβαίνει απλώς μέσω των λέξεων, αλλά και μέσω της συναισθηματικής ευαισθησίας και της ικανότητας να ανταποκριθούμε σε αυτές τις ανάγκες χωρίς να υπερφορτώνουμε τον άλλο με προσδοκίες ή ψυχολογικές πιέσεις.
-
Βαθύτερη αλληλεπίδραση: Από την οπτική του διαπροσωπικού μοντέλου, η φιλία δεν είναι μια στατική κατάσταση, αλλά μια διαδικασία συνεχούς αλληλεπίδρασης που εξελίσσεται. Αυτή η αλληλεπίδραση έχει να κάνει με το πώς κάθε άτομο μπορεί να ανταποκριθεί και να συμβάλει στο συναισθηματικό «σύστημα» της σχέσης, χωρίς να απαιτεί την «τελειότητα» ή την αποδοχή από όλους.
-
Αναγνώριση του προσωπικού χώρου και της ανεξαρτησίας: Η αυθεντική φιλία προϋποθέτει την ικανότητα του κάθε ατόμου να αναγνωρίζει τις ανάγκες του άλλου για ανεξαρτησία και προσωπική εξέλιξη. Η υποστήριξη δεν σημαίνει «κατοχή» του άλλου, αλλά την ενεργό στήριξη της ατομικής του ανάπτυξης και της συναισθηματικής του ευημερίας.
-
Σκέψεις
Η δημιουργία αυθεντικών φιλιών που ξεκινούν πρώτα μέσα απο τον ίδιο μας τον εαυτό, είναι μια συνεχής ψυχική και συναισθηματική διαδικασία που απαιτεί αφοσίωση, ειλικρίνεια και αμοιβαία κατανόηση. Μέσω της συναισθηματικής ανοιχτότητας, της αμοιβαίας αναγνώρισης και της ψυχικής υποστήριξης, οι φιλίες μπορούν να ενισχυθούν και να εξελιχθούν σε σχέσεις που προσφέρουν πραγματική αξία και ασφάλεια σε κάθε άτομο.
Με τη βοήθεια των ψυχαναλυτικών και σχεσιακών προσεγγίσεων, μπορούμε να αναγνωρίσουμε τη βαθιά σημασία των φιλιών ως εργαλεία προσωπικής ανάπτυξης και συναισθηματικής ανθεκτικότητας, με την έννοια των αντικειμενικών σχέσεων της Melanie Klein, η σχεσιακή αντίληψη και το διαπροσωπικό μοντέλο, μας βοηθούν να κατανοήσουμε τη φιλία ως μια δυναμική ψυχική διαδικασία που αναπτύσσεται μέσω της αλληλεπίδρασης με τους άλλους.
Στη σύγχρονη εποχή, όπου οι κοινωνικές και τεχνολογικές αλλαγές έχουν φέρει προκλήσεις για τις ανθρώπινες σχέσεις, η φιλία συνεχίζει να είναι ένα θεμέλιο της ψυχικής υγείας και της συναισθηματικής ανθεκτικότητας. Οι φιλίες παρέχουν ένα χώρο για να αναγνωρίσουμε τις εσωτερικές μας ανάγκες, να αποδεχτούμε τις αντιφάσεις μας και να αναπτύξουμε μια πιο αυθεντική, ψυχικά ασφαλή σύνδεση με τους άλλους.
Κυριακή Μερτζάνη
Σύμβουλος Ανθρωπίνων Σχέσεων
Διευθύντρια του Ψυχοθεραπευτικού & Εκπαιδευτικού κέντρου Κοχλίας
Πρόεδρος της ΓΕΦΥΨΥ.